ترکیب فلسفه و اقتصاد، باعث ایجاد واژه‌ها، عبارت‌ها و مفهوم‌های پیچیده‌ای شده است که هر کدامشان اثری ماندگار – مثبت یا منفی – در بستر ذهن بشری باقی گذاشته‌اند.
فهرست این مقاله
خلاصه کتاب سرمایه اثر کارل مارکس
در این قسمت از پتی نیوز به سراغ کتاب «کارل مارکس سرمایه» از «تام راکمور» می‌رویم. راکمور در طول این کتاب که برداشتی آزاد از اندیشه‌های اقتصادی مارکس در باب سرمایه و اقتصاد بوده‌اند به دنبال کشف نگاه تازه‌ای به تفکرات مارکس می‌گشت. ما نیز در این خلاصه کتاب با او هم‌قدم می‌شویم.
مارکس که بود و چرا باید از اندیشه اقتصادی او خبر داشته باشیم؟
«کارل مارکس» یک فیلسوف، اقتصاددان، متفکر، منتقد و سیاست‌مدار بود. می‌توانیم بگوییم که او مثل یک ماهی جسور بر خلاف جریان رودخانه فکری دوران خودش شنا می‌کرد. به دلیل این ماجرا، دردسرهای زیادی کشید، تبعید شد، از سرزمین مادری‌اش آلمان اخراج شد، با فقر دست به گریبان گشت و حتی چند فرزندش را در این راه از دست داد؛ اما اثر و تکانشی که او روی تفکر جهان گذاشت تا به امروز باقی مانده است.
البته مارکس چه در زمان حیات و چه پس از مرگش مخالفان و منتقدان بزرگی داشت که هر کدام به سهم خود به بخشی واقع‌بینانه از آثار تفکر مارکس اشاره می‌کردند. از نمونه‌های منفی این تاثیر می‌توان به سرکوب سرمایه داری، دولتی سازی همه صنعت‌ها، ایجاد دوران خفقان برای بخش خصوصی و حتی تاثیر منفی افکار او در معماری اشاره کرد.
نکته های مثبت اثر تفکر مارکس بر جهان چه بودند؟
ولی مارکس، نکته‌ها و تاثیرهای مثبت زیادی را هم روی جهان گذاشت؛ مثلا:
توجه کردن به کودکان و سرنوشت آنها فارغ از هر طبقه اجتماعی
امکان تحصیل و تفکر آزادانه برای تمام مردم جامعه
توجه کردن به مشکلات طبقه کارگر و راه‌اندازی اولین اتحادیه بین‌المللی کارگران
جدا کردن ساعت کار از زندگی و مجبور کردن سرمایه داران به قبول این واقعیت که کارگرانشان برده‌های آنها نیستند
ارزش قائل شدن به اوقات فراغت و اینکه هر کس باید خودش در مورد شیوه گذراندن زمانش تصمیم بگیرد
تعطیل کردن آخر هفته و گذراندن وقت با خانواده
باز کردن موضوع‌هایی مانند رضایت شغلی و تاثیر آن روی روح و روان مردم
مبارزه برای آزادی بیان و آزادی اعتراض‌های مدنی بدون خشونت و درگیری
راه‌اندازی کارزارهای مختلف برای نشان دادن اعتراض و گرفتن حق مردم
هشدار دادن به مردم در مورد رابطه بین شرکت‌های بزرگ و دولت‌ها
آگاه شدن نسبت به تاثیر منفی و جهت‌دهنده رسانه‌ها
وقتی خوب نگاه می‌کنیم می‌بینیم بیشتر چیزهایی که اکنون برایمان حق مسلم هستند، روزی بذری بودند که به وسیله مارکس در ذهن نسل‌های گذشته‌مان کاشته شد و ما اکنون بی‌دردسر از میوه‌های آن استفاده می‌کنیم. به همین دلیل است که خواندن کتاب سرمایه اثر کارل مارکس برای ما که سرمایه گذار هستیم خالی از لطف نخواهد بود.
اصل حرف کارل مارکس چه بود؟
مارکس به دنبال این بود تا با راه‌اندازی مبارزه میان طبقه کارگر و طبقه سرمایه‌دار، وضعیتی جدید در جهان به وجود بیاورد. با وجود آنکه کارل از طبقه مرفه جامعه به شمار می‌رفت اما هرگز نتوانست با ظلمی که به طبقه کارگر می‌شود کنار بیاید. او بر این باور بود که جامعه باید به وسیله طبقه کارگر اداره شود و مفهوم «دولت» حذف گردد.
با دو واژه مهم در حال و هوای مارکس، آشناتر شوید:
در کتاب «کارل مارکس سرمایه» نظریه‌های سیاسی، اقتصادی و فلسفی مارکس نسبت به سرمایه را با هم زیرورو می‌کنیم. به همین دلیل بهتر است قبل از هر چیزی، تکلیفمان را با چند عبارت پر تکرار در طول این گفتگو روشن کنیم:
«Socialism» عبارتی است که می‌توان معنی‌های زیادی را به آن برچسب زد. ولی در ساده‌ترین حالت، سوسیالیسم، نوعی اندیشه است که در آن به دنبال کمرنگ کردن سرمایه داری و اهمیت دادن به طبقه کارگری است. در نتیجه این اندیشه، سیستمی به وجود می‌آید که در آن دولت، صاحب تمام ابزارهای اصلی صنعت در کشور خواهد شد. چون با این کار، بخش خصوصی را کنار می‌زند، سرمایه داری را سرکوب می‌کند و با قدرتی که در دستکاری پول، ارزش آن و بازار دارد در ظاهر به نفع قشر ضعیف جامعه دست به عمل می‌زند.
به مجموعه اندیشه‌ها و سخنان مارکس «مارکسیسم» گفته می‌شود. البته خود مارکس به دنبال چنین چیزی نبود. می‌توان اینطور گفت که مارکسیسم، برداشت‌های شخصی یا بخشی گزینش شده از کل افکار و سخنان کارل مارکس است که توسط طرفداران و حتی مخالفان او مورد استفاده قرار گرفتند. در واقع، هر قشری به نوبه خودش سهم خود را از اندیشه‌های مارکس برداشته است.
موشکافی نگاه ویژه مارکس به کالا
در کتاب «کارل مارکس سرمایه» به بخشی از نظریه‌ها و اندیشه‌های کارل در مورد کالا و سرمایه پرداخته شده بود. از نظر مارکس، کالا فقط محدود به اجناسی که قابل لمس هستند نمی‌شد. او باور داشت که کارگران یک کارخانه، کار خود را به عنوان یک کالا به کارفرما می‌فروشند و در قبال آن از او پول می‌گیرند. مشکل از اینجا آغاز می‌شود که میان پول پرداخت شده به کارگر و پولی که در نهایت مشتری بابت آن کالا می‌پردازد فاصله زیادی وجود دارد. این فاصله دو نکته را روشن می‌کند:
کارفرما همیشه سعی می‌کند که پول کمتری را بابت کار خریداری شده از کارگر بپردازد و کالا را به قیمت بسیار گرانتری به فروش برساند
کارگر نیز به عنوان مشتری مجبور می‌شود که قیمت بالایی را برای چیزی که خودش تولید کرده بپردازد
در این کشمکش، کارفرما روز به روز ثروتمندتر می‌شود و کارگر هم که با مشکل کمبود دستمزد و افزایش قیمت کالاها رو به رو می‌گردد، زندگی سخت‌تری را تجربه می‌کند
مهم‌ترین نکته‌ای که نباید از این قافله جا بماند، ماجرای رقابت میان کارخانه‌ها است. کارفرماها برای آنکه بتوانند سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص دهند، نهایت تلاششان را برای کاهش هزینه تمام شده تولید کالا می‌کنند. یکی از راحت‌ترین کارهایی که در این ماجرا انجام می‌دهند، کاهش دستمزد کارگران است.
ارزش مصرف و ارزش مبادله چه فرقی با هم دارند؟
در کتاب «کارل مارکس سرمایه» فاکتور مهم دیگری به نام «ارزش مصرف» مورد بررسی قرار گرفت. مارکس بر این باور بود که همه چیزهای مهم و ضروری که انسان به آنها نیاز دارد، قابلیت خرید و فروش ندارند؛ مثلا همه مردم روی کره زمین به اکسیژن برای نفس کشیدن و نور خورشید نیاز دارند.
ولی هیچ مغازه یا کارخانه‌ای را پیدا نمی‌کنید که نور خورشید یا هوای معمولی را به دیگران بفروشد. هوا و نور خورشید فراوان و در دسترس همه هستند بنابراین راهی برای خرید و فروششان وجود ندارد. این قبیل چیزها با وجود آنکه زندگی‌مان به آنها وابسته است ولی فقط ارزش مصرف کردن دارند.
در نقطه مقابل، مفهوم «ارزش مبادله‌ای» قرار می‌گیرد. این ارزش به کالاهای کمیابی اشاره می‌کند که به این راحتی‌ها در دسترس مردم قرار نمی‌گیرند. ما برای داشتن آنها به یک کالای واسطه – مثل پول – نیاز داریم. با این حساب، تنها زمانی می‌توانیم از ارزش پنهان در آن کالا استفاده کنیم که بهای آن را پرداخته باشیم.
چرا مارکس به سوسیالیسم اهمیت می داد؟
مارکس هم مثل دیگر اقتصاددان‌ها و فیلسوفان، سهم خود را از ارزشِ مفهومیِ هر عبارت بر می‌داشت. کمی قبل با هم تعریف ساده‌ای از سوسیالیسم را خواندیم؛ یعنی اندیشه‌ای که در نهایت ماجرا را به نفع طبقه کارگر جامعه تمام می‌کند. در کتاب «کارل مارکس سرمایه» به برداشت مارکس از این ماجرا می‌رسیم.
او معتقد بود که وقتی در اثر رقابت، دستمزدهای پرداخت شده به کارگران کاهش پیدا می‌کند، یک تلنگر کوچک کافی است تا کارگران غرق در فقر و بدبختی، بالاخره از خواب بیدار شوند، با یکدیگر متحد شده و برای گرفتن حق خود از کارفرماها مبارزه کنند. یکی از شعارهای همیشگی مارکس که اکنون در کشورهایی مثل «چین» و «روسیه» آن را زیر مجسمه کارل نوشته‌اند این است: «کارگران جهان، متحد شوید!»
انگشت چه انتقاد هایی به اندیشه سرمایه ای مارکس نشانه رفته اند؟
هر اندیشه‌ای طرفداران و مخالفان خودش را دارد. مارکس هم از این قافله سوا نیست. در کتاب «کارل مارکس سرمایه» چند مورد از این انتقادها زیر ذره‌بین رفته بودند. بیایید آنها را با هم بررسی کنیم:
بحران های اقتصادی که مارکس از آنها دم می زد، اشتباه هستند
اولین نقدی که به آن پرداخته شد در مورد پیش‌بینی‌های مارکس درباره بروز بحران‌های اقتصادی به دلیل افزایش فاصله طبقاتی و ایجاد فشارهای غیر قابل تحمل روی مردم ضعیف بود. برخی این بحران‌ها را نه به دلیل نظام سرمایه داری بلکه به خاطر ورود به دوره مدرن می‌دانند.
اقتصاد بر اساس گفته های مارکس، تقاضا محور نیست
کارل بر این باور بود که نقطه اصلی کنترل کننده سرمایه و بازار، میزان تقاضای حاکم بر آن است. این در حالی است که بسیاری از اقتصاددان‌ها بر این باور هستند که عامل محدود کننده، کمیابی منابع است نه تقاضا.
نگاه مارکس به ماجرای ارزش، بسیار محدود و حتی ناکافی است
سومین نقد بزرگ به افکار مارکس در مورد نگاه او به ماجرای ارزش، خلق و فروش آن است. برخی بر این باور هستند که مارکس نکته‌های مهمی مثل «نظریه کمیابی» و «بُعد روانی انسان» را نادیده گرفته است.
هر نفر یک اثر
با وجود تمام بخش‌های مثبت و منفی – البته از نظر ذهن اقتصاددان‌ها و اهالی سیاست – که در اندیشه‌های مارکس دیده می‌شدند، هنوز هم سخنان او و تاثیر تغییرهایی که در نگاه مردم به سرمایه داری و کارگری ایجاد کرد بر جای خود باقی است. شاید حتی بتوان گفت که مارکس، هنوز هم جایی در میان سخنانش، زنده است و نفس می‌کشد.
نظر شما چیست؟
چقدر با مارکس و اندیشه‌های او آشنا هستید؟ آیا از نظر شما طرفداری متعصبانه کشورهایی مثل چین و روسیه از اندیشه‌های مارکس تا چه اندازه به ماجرای تحولات این کشورها در گذشته ارتباط دارد؟
توجه: با وجود اینکه دو صرافی کوینکس و کوکوین هر دو فعلا بدون نیاز به تغییر IP فعالیت می‌کنند اما بهتر است برای امنیت بیشتر از IP ثابت خارج از ایران استفاده کنید.
برای ورود به صرافی کوینکس حتما باید با IP خارج از ایران وارد شوید.
۵/۵ (۱ امتیاز)
به این مقاله امتیاز دهید تا با کمک شما کیفیت آن را بسنجیم
